Boekreview: Anders willen, anders denken, anders doen – Marleen Kaijen

Onlangs ontving ik een exemplaar van het nieuwe boek van Marleen Kaijen, getiteld ‘Anders willen, anders denken, anders doen’. Kortgezegd, gaat dit boek over de stelling dat je voor optimale onderwijsinnovatie andere manieren van denken en doen nodig hebt. Dit herken ik maar al te goed, en een boek over onderwijsinnovatie kan ik natuurlijk niet laten liggen… Tijd dus voor een review.

Leren(d) innoveren

Marleen schreef eerder het boek ‘Leren(d) innoveren’, waarin ze op zoek gaat naar antwoorden in onderwijs en de organisatie daaromheen op de vraag hoe vinden leerprocessen plaats? En hoe worden die zo optimaal mogelijk gefaciliteerd? Dat heeft geleid tot een nieuw onderwijsconcept: zinvol en betekenisvol onderwijs. Het boekje beschrijft de achterliggende theorieën en biedt praktische handreikingen voor de uitvoering.

Waar Marleen zich in dat eerste boek vooral richtte op docenten, onderwijskundigen en leidinggevenden, verschuift de focus in haar nieuwe boek naar adviseurs, coaches en leidinggevenden. Dat is gelijk te merken in de opzet en de toon van haar boek: continu gericht op de voedingsbodem van onderwijsinnovatie, in plaats van innovaties zelf. Als adviseur van organisaties merk ik dat ik dit prettig vind. Ze spreekt mij als lezer direct aan en weet met heldere metaforen en toegankelijk geschreven tekst mijn aandacht vast te houden.

Opzet boek

Het boek bestaat uit drie heldere delen. ‘Anders willen’ gaat allereerst om inzicht en bewustwording rondom de noodzaak van verandering. Ze gaat in op wat ze noemt ‘resultaatverantwoordelijk werken’. Resultaatverantwoordelijkheid houdt in dat docenten verantwoordelijk zijn voor hun denken en doen en dat ze samen de verantwoordelijkheid nemen om in teamverband ambities rond de uitvoering en innovatie van het onderwijs te realiseren. Op een heldere, overzichtelijke wijze beschrijft ze wat daarvoor nodig is: stuurkracht, professionele ruimte en handelingsvermogen. Tegelijkertijd legt ze soms ook de vinger op de zere plek en maakt inzichtelijk waarom innovaties soms faliekant misgaan (het recente schandaal bij Fontys is gemakkelijk langs deze lat te leggen, viel mij bij het lezen op).

Het tweede deel, ‘Anders denken’, geeft een beknopt maar toch toegankelijk overzicht van manieren van denken van invloed op het resultaatverantwoordelijk werken aan duurzame onderwijsinnovaties. Marleen pakt dit aan op verschillende niveaus: organisatie, leiderschap, team en docent. Dit laat gelijk zien dat ze een integrale aanpak hanteert. Fijn is dat ze het ook gelijk praktisch maakt, met een zelfscan instrument op de startsituatie in kaart te brengen binnen je eigen organisatie. Met voldoende onderbouwing zet ze de lezer aan het denken om hun paradigma’s aan de kaak te stellen.

In het derde deel ‘Anders doen’ staat actie centraal. Marleen geeft veel concrete adviezen, direct praktisch inzetbaar, en gericht op waar het in feite echt om gaat bij onderwijsinnovatie: gedragsverandering. Ze grijpt daarbij steeds terug naar inzichten uit de theorie en beschrijft hoe je van anders denken naar anders doen komt. Het nodigt uit om uit te proberen en uit te wisselen, en juist die mindset is waar het mijns inziens om gaat.

Conclusie

Al met al heeft Marleen een helder en overzichtelijk boek geschreven, dat met ongeveer 100 pagina’s ook behoorlijk behapbaar is. Geen ellelange theoretische onderbouwingen, zoals ik soms tegenkom, maar toegankelijk geschreven en met voldoende praktisch nut. De informatiedichtheid is soms wat hoog, maar ik houd daar wel van (en doe hetzelfde in mijn boeken).

Wat neem ik vooral mee? Eens te meer dat innovatie in de kern gaat om gedragsverandering en dat het creëren van een rijke voedingsbodem essentieel is om die verandering te kunnen laten ontspruiten. Verder weet Marleen dit complexe proces te structureren, op zo’n manier dat je er grip op krijgt. Voor mijn werk in docentprofessionalisering neem ik zeker de adviezen ter harte om te blijven werken aan veiligheid in teams en ook het continu steunen van docenten, zonder hun autonomie in het geding te brengen.

De zelfscans zijn praktisch inzetbaar, hoewel ik graag had gezien dat het nog iets meer werd uitgeschreven hoe ik die instrumenten precies kan gebruiken om tot een ontwikkelplan te komen. Maar ik weet als schrijver van onderwijsboeken ook dat je nooit alles meteen moet weggeven.

Met de duidelijke advance organisers, korte samenvattingen aan het begin van elk hoofdstuk, mooie vormgeving en levendige metaforen, heeft Marleen een knap werk afgeleverd, dat een mooie samenvatting biedt van een toch behoorlijk complex proces. Zeker een mustread voor iedereen die zich bekommert om onderwijsinnovatie.

Het boek is hier te bestellen voor €19,95.